Doktora Öğrencilerinin Yaşadıkları Sorunların Akademik Özgürlük Bağlamında İncelenmesi: Mezun Görüşleri
Keywords:
Akademik özgürlük, akademik özerklik, doktora mezunları, oto-sansür, yayın baskısıAbstract
Bu araştırmanın amacı, doktora öğrenimini tamamlamış mezunların akademik yaşamlarında karşılaştıkları sorunları akademik özgürlük perspektifinden incelemek ve bu sorunların onların mesleki ve akademik gelişim süreçlerine etkilerini ortaya koymaktır. Çalışma hem lisansüstü eğitim sürecinde hem de sonrasında akademik özgürlüğün kullanımına dair deneyimleri anlamaya odaklanmıştır. Araştırmada nitel araştırma deseni benimsenmiş ve veri toplama aracı olarak görüşme tekniği kullanılmıştır. Farklı alanlarda çalışmalarını sürdüren ve doktora derecesine sahip beş katılımcıyla yapılan yarı yapılandırılmış görüşmelerden elde edilen veriler betimsel analiz yöntemiyle incelenmiştir. Katılımcıların görüşleri, akademik özgürlüğün sınırları, akademik ortamda karşılaşılan engeller ve bu engellerin bilgi üretim süreçlerine etkileri gibi temalar altında analiz edilmiştir. Elde edilen bulgular, katılımcıların büyük bir kısmının doktora eğitimi sürecinde ve sonrasında akademik özgürlüklerini tam anlamıyla kullanamadıklarını ortaya koymaktadır. Özellikle araştırma konularını belirleme, ifade özgürlüğünü kullanma ve araştırma sonuçlarını paylaşma gibi konularda açık veya örtük baskılarla karşılaşıldığı görülmüştür. Çalışmada dikkat çeken bir diğer bulgu, yayın yapma ve akademik performans baskısının akademisyenler üzerinde yarattığı sınırlamalardır. Bulgular, akademik özgürlüğün yalnızca siyasi değil, yapısal koşullar nedeniyle de sınırlandığını göstermektedir.
References
Akarsu, B. (1975). Felsefe Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yay.
Aksoy, H. H. (2021). Yükseköğretimin Neoliberal Dönüşümü Sürecinde Akademik Özerklik ve Bilimsel Özgürlüğü Anmak [Commemorating academic autonomy and scientific freedom in the process of neoliberal transformation of higher education]. In M. Uysal, A. Yıldız, Ş. E. Bağcı, & N. Korkmaz (Eds.), Fevziye Sayılan’a Armağan (ss. 201–205). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları.
Aktan, C. (2008). Akademik özerklik. http://www. canaktan. org/egitim/uni vers ite-reform/aka-ozerklik. htm. Erişim tarihi: 23.08.2024
Algın, İ. ve G. A. Baskan, (2015). Üniversitelerde Örgütsel Sessizliğin Olası Sonuçları, Yükseköğretim Dergisi, 5 (2), 81-90.
Alkış, B. (2015). Akademik Özgürlük. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Galatasaray Universitesi, Istanbul.
Alpkaya, G. (2001). UNESCO'nun 1997 Tarihli Kararı Işığında Akademik Özgürlük, Cevat Geray'a Armağan. Ankara: Mülkiyeliler Birliği Yay., 229-244
American Association of University Professors (AAUP). (1940). Statement of principles on academic freedom and tenure. Retrieved from https://www.aaup.org/report/1940-statement-principles-academic-freedom-and-tenure
Balcı, A. (2018). Sosyal Bilimlerde Araştırma. Yöntem, Teknik ve İlkeler. Ankara: Pegem A Yayınları.
Balyer, A. (2011). Akademik Özgürlük: Türkiye’deki Akademisyenlerin Algıları. Eğitim ve Bilim, 36(162).
Barrow, R. (2009). Academic freedom: its nature, extent and value. British Journal of Educational Studies, 57(2), 178-190.
Bilgili, A. S. (2016). Üniversitelerde Bilimsel/Akademik Özerklik ve Özgürlük Hakkında Bir Değerlendirme. Journal of Graduate School of Social Sciences, 20(1).
Bolay, S. H. (2011). Çağdaş Üniversitede Neler Önem Kazanmaktadır? Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 1(3), 105-112. Erişim adresi: http://higheredu-sci.beun.edu.tr/pdf/pdf_HIG_1539.pdf
Bozkurt, S. (2012). Örgütsel Demokrasiyi Ve Akademik Özgürlüğü Benimseme Ve Türkiye’de Uygulanabilir Bulma Düzeyine İlişkin Öğretim Elemanlarının Görüşleri. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara Üniversitesi, Ankara.
Creswell, J. W. (2015). Nitel Araştırma Yöntemleri Beş Yaklaşıma Göre Nitel Araştırma ve Araştırma Deseni (M. Bütün ve S. B. Demir, Çev.). Ankara: Siyasal Kitabevi.
Çetinsaya, G. (2013). Akademik Özgürlük Bildirisi. Erişim adresi:https://www.yok. gov.tr/web/guest/ozgurluk
Doğan, D. (2015). Türkiye’deki Yüksek Öğretim Kurumlarında Hesap Verebilirlik ve Akademik Özgürlük. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Eskişehir.
DPT. (2006). Dokuzuncu kalkınma planı (2007-2013) Yükseköğretim özel ihtisas komisyonu raporu. Ankara.
Dünya Üniversiteler Servisi. (2003). Lima Bildirgesi: Akademik Özgürlük ve Yükseköğretim Kurumlarının Özerkliği. Eğitim Bilim Toplum, 1(4), 88-93.
Erdem, A. R. (2013). Üniversite özerkliği: Mali, akademik ve yönetsel açıdan yaklaşım. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 3 (2), 97-107.
Ergüder, Ü. (2007). Neden Yeni Bir Yüksek Öğretim Vizyonu? İstanbul: Sabancı Üniversitesi.
Ergün, R. (2014). Akademik Özgürlük.” Hakkınız Var: İnsan Hakları Üzerine Yazılar. Kafkaslı, Zehra ve Begüm Baki (der.) içinde. İstanbul: Doğan. 107-110.
Fraenkel, J. R., Wallen, N. E. ve Hyun, H. H. (2012). How to design and evaluate research in education. New York, NY: McGraw-Hill.
Gedikoğlu, T. (2013). Yükseköğretimde akademik özgürlük. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, (3), 179-183.
Günay, D. (2004). Üniversitenin niteliği, akademik özgürlük ve üniversite özerkliği, International Congress on Higher Education, İstanbul.
Güner, H. (2017). Eğitim Fakülteleri Öğretim Üyelerinin Akademik Özgürlük Algılarının İncelenmesi, Doktora Tezi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
Human Rights Watch. (2018). Turkey: Government targeting academics. Retrieved from https://www.hrw.org/news/2018/05/14/turkey-government-targeting-academics #:~:text=Together%20these%20actions%20are %20creating,freedom %20and%20freedom %20of%20expression
Karaman, S. ve Bakırcı, F. (2010). Türkiye’de Lisansüstü Eğitim: Sorunlar ve Çözüm Önerileri, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 2, 94-114.
Karayalçın, Y. (1964). Üniversitelerin İdare ve Murakabesi-mukayeseli bir inceleme. Ord. Prof. Dr. Ernest Hirsch’e Armağan, Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 197.
Kükner, B. (2015). Bir Hak Olarak Akademik Özgürlük, ViraVerita e-Dergi, (2), 65-88.
Lynch, K. (2006). Neo‐liberalism and marketisation: The implications for higher education. European Educational Research Journal, 5(1), 1–17. https://doi.org/10.2304/eerj.2006.5.1.1
Lynch, K. & Ivancheva, M. (2015). Academic freedom and the commercialisation of universities: A critical ethical analysis. Ethics in Science and Environmental Politics, 15(1), 71–85. https://doi.org/10.3354/esep00160
Marginson, S. (2014). Academic freedom: A global comparative approach. Frontiers of Education in China, 9(1), 24–41. https://doi.org/10.1007/BF03397000
UNESCO. (1997). Recommendation concerning the status of higher-education teaching personnel. Paris: United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization.
UNESCO. (1998). World declaration on higher education for the twenty-first century: Vision and action. World Conference on Higher Education, Paris. Retrieved from https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000141952
United Nations. (1966). International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights. United Nations Treaty Series, 993, 3. Retrieved from https://www.ohchr.org/en/instruments-mechanisms/instruments/international-covenant-economic-social-and-cultural-rights
Oğuzkan, F. (1974). Eğitim Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yay.
Özcan, D.ve Çakır, H. (2016). Üniversite-Toplum, Devlet, Piyasa/Sermaye İlişkileri Bağlamında Üniversite Özerkliği. Journal of Higher Education ve Science/Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 6(1).
Rabban, D. M. (1990). A Functional Analysis of "Individual" and "Institutional" Academic Freedom under the First Amendment. Law and Contemporary Problems, 53 (3)
Rochford, F. (2003). Academic freedom as insubordination: the legalisation of the academy. Education and the Law, 15(4), 249-262.
Sabancı, A. A. (2019). The many faces of the freedom of information threats in Turkey. IFLA FAIFE Blog. Retrieved from https://blogs.ifla.org/faife/tag/intellectualfreedom20years/#:~:text=These%20two%20layers%20of%20control,of %20censorship%20in%20this%20blogpost
San, C. (1993). Bir Toplumsal Kurum Olan Üniversitede Özerklik ve Bilim Özgürlüğü. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi,48(1), 149-153.
Scholars at Risk. (2021). Free to think 2021. New York, NY: Scholars at Risk Academic Freedom Monitoring Project. Retrieved from https://www.scholarsatrisk.org/resources/free-to-think-2021/
Scott, P. (2006). Higher education and the transformation of society. In R. Barnett (Ed.), Reshaping the University (pp. 39–56). McGraw-Hill.
Seggie, F. N. ve Gökbel, V. (2014). Geçmişten Günümüze Türkiye’de Akademik Özgürlük. Analiz, Haziran, (98), 1-36.
Taştan, İ.Ö. ve Ördek, A. (2019). OHAL Döneminde Türkiye’de Akademik Özgürlükler Araştırması Raporu. İnsan Hakları Okulu. Ankara.
Türk Dil Kurumu. (2025). Özerklik. Türk Dil Kurumu sözlüğü içinde. Erişim adresi: https://sozluk.gov.tr
Yaşa, R. (2024). Öğretim Elemanlarının Görüşlerine Göre Üniversite Özerkliği ve Akademik Özgürlük. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara, Türkiye.
Yazıcı, E. (2012). Türkiye’de Üniversite algısı: Sorunlu Bir Dönüşüm. V. Bilgin (Ed.). Üniversite, Bilim ve Türkiye (ss. 75-83). Ankara: Binyıl Yayınevi.
Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2011). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. (8. baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
YÖK. (1996). Yükseköğretim Kurulu Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliği
YÖK. (2007). Türkiye'nin yükseköğretim stratejisi, Ankara: Yayın No:2007-1.
Downloads
Published
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 Creative Commons V.4
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
The Creative Commons License Options
- CC BY-NC-ND: This license allows reusers to copy and distribute the material in any medium or format in unadapted form only, for noncommercial purposes only, and only so long as attribution is given to the creator. CC BY-NC-ND includes the following elements: BY – Credit must be given to the creator, NC – Only noncommercial uses of the work are permitted, ND – No derivatives or adaptations of the work are permitted.For the details and historical information check the license at https://creativecommons.org/version4/
